Met onze leeskring hebben het boek van Paul Scheffer besproken. De auteur heeft ons aan het denken gezet. Ook heeft hij mijn mening over immigratie bijgesteld. Scheffer geeft aan dat een wereld zonder grenzen zijn ideaal is. Maar voorlopig is dat nog onbereikbaar. Deze zoektocht naar kosmopolitisme is niet nieuw. Erasmus was hier al mee aan het worstelen. Aan de ene kant gaf hij aan dat we de Turken moeten bestrijden, aan de andere kant stelde hij dat we hen moeten overtuigen door onze christelijke levenswandel: “…want hoe kun je anderen op het juiste pad brengen als we zelf haast even verdorveren zijn dan zij?”
Onherleidbaar
Om vrijheid te kunnen bieden aan burgers dient een overheid te zorgen voor veiligheid en dat staat op gespannen voet met elkaar. Het is als een pendule-beweging zoals Zygmunt Bouman dat heeft beschreven. Ze zijn niet tot elkaar herleidbaar. Een grenzeloze wereld eindigt in onvrijheid. De tijd waarin we nu leven heeft zoveel vrijheid dat mensen zich onveilig gaan voelen. De opkomst van de nationalistische partijen in Europa zijn daar een afspiegeling van.
Oorzaken migratie
Boeiend is de beschrijving van Scheffer als hij onderscheid maakt in de motieven waarom mensen migreren:
- Demografisch – er is sprake van een enorme bevolkingsgroei in een bepaald gebied;
- Klimaatverandering – sommige gebieden overstromen, andere kampen met droogte;
- Welvaartskloof – de verhouding tussen Noord en Zuid;
- Politieke instabiliteit – gevolg van gewelddadige conflicten;
- Migratienetwerken – gemeenschappen trekken nieuwkomers aan.
Daarbij is het van het grootste belang om onderscheid te maken tussen arbeidsmigranten en vluchtelingen. Terecht wijst hij erop dat je niet kunt spreken van ‘economische vluchtelingen’. Bij een vluchteling wordt er een beroep gedaan onze moraal – een humanitaire verplichting. Een arbeidsmigrant is een economische aangelegenheid. Als een Nederlander in Afrika gaat werken noemen wij dat een expat en geen economische vluchteling, toch? Hij citeert Max Frisch die het zeer kernachtig heeft verwoord: “We hebben arbeidskrachten gevraagd, er zijn mensen gekomen.
Meningsvormen
In het hoofdstuk met de mooie titel ‘De exodus en ons geweten’ komt de auteur met een viertal begrippen:
- Moraal – overtuigingsethiek versus verantwoordelijkheidsethiek;
- Eigen belang – we hebben nu extra mensen voor arbeidsparticipatie nodig, maar hoe zit het met de volgende generaties?
- Onmacht – “we kunnen de grenzen niet bewaken” wordt door diverse Europese politici gesteld, maar dat is wel heel vreemd: de binnengrenzen opheffen, zonder na te denken of de buitengrenzen te bewaken zijn;
- Asielrecht – als je de media volgt lijkt het recht op asiel meer op een loterij; er is sprake van een botsing tussen mensenrechten en burgerrechten. Mensenrechten zijn universeel, terwijl burgerrechten territoriaal zijn.
Aan het slot van dit hoofdstuk komt hij met zijn eigen visie: “om genereus te blijven hebben we grenzen nodig; zorg wat betreft de opvang van vluchtelingen voor een bovengrens.”
Stof tot nadenken
Een paar kanttekeningen. De definities die in het boek worden gehanteerd (vrijheid, gelijkheid, etc.) zijn niet altijd even duidelijk en consequent weergegeven. Het thema angst blijft in het boek onderbelicht; de angst voor de ander, maar ook de drijfveren van mensen bij angst voor het populisme. De auteur gaat teveel uit van de maakbaarheid van de samenleving – als we zaken juridisch goed regelen en zaken met elkaar afspreken gaat het steeds beter. Als het gaat over toeristen zetten we onze grenzen helemaal open, dat komt in het boek niet aan de orde, terwijl er daardoor miljoenen mensen onze grote steden overspoelen, blijkbaar hebben we daar wel ruimte voor.
Toch is de auteur wat mij betreft geslaagd met zijn boek door duidelijk te maken wat de consequenties zijn van de beslissingen en meningsvorming rondom migratie. Hij laat zien dat algehele tolerantie tot onverschilligheid leidt. Een regering moet grenzen stellen en veiligheid bieden aan de eigen mensen. Uiteraard mag daarbij humanitaire hulp nooit uit het oog worden verloren. Ook is het goed om na te denken wat de gevolgen zijn van al dan geen migranten toelaten: bevolkingskrimp bij geen immigranten en snelle bevolkingsgroei bij ruimhartige migratie. Anderzijds is me ook pijnlijk duidelijk geworden dat we met de Middellandse Zee, met ca. 22.000 doden in de periode 2000 – 2014, de dodelijkste grens van de wereld hebben gecreëerd. Of anders verwoord door Ilja Pfeijffer: “Beelden van een aangespoeld kind zijn schokkend, dit laat zien dat de toeristen daar zwemmen in één groot kerkhof.”
Naar aanleiding van
Paul Scheffer, De vorm van vrijheid, Amsterdam, 2018