Het Bijbelboek Exodus vertelt het grote verhaal van de hoop, de bevrijding van de Israëlische slaven uit het land Egypte. Hierover schreef Jonathan Sacks, emeritus opperrabbijn van Groot-Brittannië, een buitengewoon boeiend boek. Hij behandelt het niet vers voor vers (microscoop) maar per gedeelte (telescoop) volgens het rooster van de wekelijkse Thoralezing. Een paar onderwerpen uit het boek wil ik aanstippen. Hij schrijft over de burgerlijke ongehoorzaamheid van Sifra en Pua; zij gaven een nieuw gezicht aan morele verbeelding van de wereld, door te weigeren om een immoreel bevel te gehoorzamen. Hiermee werden ze heldinnen van de geest, reuzinnen in het verhaal van de menselijkheid. Zij waren in deze geschiedenis niet de enigen; zelfs uit de farao werd een heldin geboren. En ook Mirjam, de zus van Mozes, kunnen we aan de lijst toevoegen; met gevaar voor eigen leven stond ze op de uitkijk bij haar broertje. Sacks citeert vele rabbijnen en commentaren uit het heden en verleden. Heel boeiend is de uiteenzetting over de vrije wil van de farao (feitelijk een tragische figuur zoals kapitein Achab in Melvilles Moby Dick). Wat voor hem gold, ging ook op voor tirannen als Hitler en Stalin; zij waren geen meester over het kwaad, maar slaaf ervan. Zij hadden elk gevoel van redelijkheid verloren.
Het hoofdstuk over de rol van de sabbat en van het gouden kalf gaat in op de crisis van 2008. Hij beschrijft hoe het consumentisme de nieuwe religie is geworden; de winkelcentra zijn daarbij de kathedralen (in het stadshart van Amstelveen hebben ze dat letterlijk genomen, een van de gebouwen van het winkelcentrum heeft de vorm van een gestileerde kathedraal). Winkelen biedt troost én vergeving van zonden via de creditcard. Om dat te bekostigen blijven we doorwerken, we zijn slaaf geworden van het consumentisme. Onze cultuur is het gevoel voor grenzen verloren. Daarmee zal ze uiteindelijk zichzelf vernietigen. De sabbat is juist het tegenovergestelde. Eens in de zeven dagen kan de mens zich verheugen in wat hij heeft. We moeten niet blijven zoeken naar wat we missen, maar danken voor wat we hebben, tijd nemen om te leven.
Sacks heeft hiermee een leerzaam boek geschreven over het grote verhaal van de hoop. De delen Genesis en Leviticus zijn verschenen in het najaar van 2020. De twee overige delen van de Thora uitleg komen in 2021 / 2022.
n.a.v. Exodus – boek van de bevrijding. Verbond en dialoog, Joodse lezing van de Tora. Jonathan Sacks, 2019, vertaald door Karl van Klaveren, Uitgeverij Skandalon, Middelburg