Net zoals Abraham Kuyper honderd jaar geleden zijn rondreis maakte rond de ‘Oude Wereldzee’, maakte Jacob Hoekman de afgelopen jaren een rondreis, maar dan rond het Arabische hartland Saoedi-Arabië. Hierin neemt hij de lezer mee om het paradigma van het kalifaat in het Midden-Oosten te leren begrijpen. Hij begint met een beschrijving van het Huis der Wijsheid, gesticht in de achtste eeuw in Bagdad dat resulteerde in de gouden eeuw van de islam. In deze stad bevond zich een wereldberoemde bibliotheek en werd op hoog niveau wetenschap bedreven, op het gebied van natuurkunde (ibn Sina of Avicenna), wiskunde (Alhazen), economie (ibn Khaldun) en vele andere vakgebieden. Deze wetenschappers waren niet alleen sterk beïnvloed door de Koran, maar ook door het Griekse denken uit de klassieke oudheid. Met de val van Bagdad in 1258 kwamen niet alleen vele mensen om het leven, maar heeft de Arabische wereld een minderwaardigheidsgevoel opgelopen dat tot op de huidige dag doorwerkt.
Na de heldere inleiding bespreekt Hoekman per land hoe de vlag erbij hangt. Daar zitten heel schrijnende, ja bijna hopeloze gevallen tussen, zoals Jemen (door de Romeinen Arabia Felix genoemd, het gelukkige Arabië, waar in het jaar 525 zelfs een Joods koninkrijk was gevestigd) en Syrië, waarbij de vraag gesteld wordt of het daar ooit nog wel goed kan komen. Er zijn echter ook veel hoopvolle verhalen van mensen (ooggetuigen) die hij als journalist heeft bezocht en met wie hij optrok, soms met gevaar voor eigen leven. Duidelijk laat de auteur zien dat niet religie de bron van de conflicten is, maar vaak het gebrek aan mensenrechten, onvrijheid en armoede, in combinatie met een zeer onevenwichtige bevolkingssamenstelling met grote aantallen jongeren die veelal werkloos zijn. Maar ook de grote mate van afhankelijkheid van olie vormt een groot risico en een bron van conflicten, zoals de afgelopen maanden heel duidelijk naar voren is gekomen bij de gevolgen van de coronacrisis. Wat opvalt is de hoge mate van diversiteit tussen de landen: Libanon met zijn liberale hoofdstad Beiroet, en tevens de aanwezigheid van grote aantallen vluchtelingen, Oman, met een groot concertorgel in het Royal Opera House, Syrië met de stad Raqqa die vrijwel geheel in puin ligt en het door drugs en cholera geteisterde Jemen.
Het boek is voorzien van een heldere bladspiegel met veel foto’s, grafieken en uitleg van kernbegrippen in de kantlijn. Dit is het boek waarin ik graag had willen studeren de geschiedenis- en godsdienstlessen in het voorgezet onderwijs. Het laat duidelijk zien hoe politiek en religie op elkaar inwerken en geeft van binnenuit inzicht in de langlopende conflicten in het Midden-Oosten. De komende tijd zal ik dit boek nog regelmatig ter hand nemen om het nieuws uit de islamitische wereld te kunnen inkaderen.
Naar aanleiding van
Jakob Hoekman, In de schaduw van het kalifaat. Zoektocht naar de ziel van het verscheurde Midden-Oosten, de Banier, Apeldoorn, 2019